ارزیابی مفهوم منظر در طرح¬های شهری مقایسه تطبیقی سیر تکوین طرح¬های جامع تهران با تجارب جهانی

چکیده رویکردهای مختلفی در خصوص مفاهیم سیما و منظر شهری وجود دارد. این رویکردها ماهیت مفهوم منظر را گاه تا حد زیباسازی تنزیل داده و گاه آن ‌را معادل هرگونه ارتباط و تعامل انسان و محیط و عامل هویت¬بخشی به آ¬نها دانسته‌اند. تبعات مختلفی در نتیجه هر تعریف از منظر شهری برای برنامه‌ریزی و مدیریت آن به وجود می¬آید. نکته حائز اهمیت آن است که در یک گونه‌بندی عمومی، چگونه می¬توان طرح¬های توسعه شهری را بر مبنای رویکرد آنها نسبت به موضوع برنامه‌ریزی و مدیریت منظر شهری دسته‌بندی نمود. بدین منظور، این مقاله تجارب جهانی و اسناد توسعه شهری تهران را مورد بررسی قرار می¬دهد. در چارچوب تجارب جهانی و به عنوان نمونه¬های مطالعاتی، طرح راهبردی جده (به عنوان نمونه¬ای از کشورهای در حال توسعه با شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مشابه ایران) و طرح لندن (به عنوان نمونه‌ای از کشورهای توسعه‌یافته و پیشرو در حوزه برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در جهان) بررسی می-شود، سپس به روند طرح¬های جامع تهران (در سه طرح جامع تهیه شده توسط فرمانفرمائیان، آتک و بوم¬سازگان) می¬پردازد. روش بررسی، روش تحلیل محتواست که بیشتر برای بازخوانی متون مورد استفاده قرار می¬گیرد. بر این اساس، یافته¬های این پژوهش نشان می¬دهد که روند تکمیل اسناد توسعه شهری تهران در گذر زمان در جهت ارتقای جایگاه مفهوم منظر شهری بوده است، این موضوع همچنین در تجارب کشورهای توسعه¬یافته به چشم می¬خورد. در کشورهای در حال توسعه نیز، تغییرات اسناد توسعه شهری به سمت ایجاد نگاه هویت¬گرایانه به مفهوم منظر بوده است. با این وجود در تجارب موجود در طرح‌های توسعه شهری تهران، تاکنون راه‌حل‌های عملیاتی مؤثری در جهت پیاده‌سازی آرمان‌های تصویر شده در این اسناد طراحی و تدوین نشده است. اگرچه تجاربی مانند سند مکمل طرح لندن با نام «چارچوب مدیریت دید لندن» می‌تواند راه‌کارهای عملیاتی مناسبی را برای تحقق اهداف و راهبردهای طرح‌های جدید توسعه شهری تهران در حوزه منظر شهری پیش روی کارشناسان و مدیران شهری تهران قرار دهد.